Pabianickie cmentarze – historia, zabytki i… rola w filmie

Dziś 1 listopada – w zadumie i modlitwie wspominamy naszych bliskich, przyjaciół, znajomych.

Sporą przestrzeń Pabianic zajmuje zespół cmentarzy zlokalizowanych pomiędzy rzeką Pabianką a ulicami Orlą, Kilińskiego i Wodną.

Cmentarz katolicki

Wbrew pozorom cmentarz katolicki, zwany często “starym”, jest starszy niż cmentarz ewangelicki – założono go w 1824 roku. Teren nekropolii jest mocno zadrzewiony – charakterem przypomina park. Obszar ogrodzony jest wysokim murem z 1892 roku, który ciągnie się wzdłuż ulicy Kilińskiego. Dostępu na teren cmentarza bronią wysokie, ozdobne bramy wykonane z żelaza. Najważniejsze ścieżki wyłożono płytą chodnikową, którą kilka lat temu zastąpiono kostką brukową.

Główna aleja rozciąga się od bramy, przy której zlokalizowano budynek zarządcy terenu i ciągnie się przez cały teren aż do rzeki Pabianki. Droga ta jest oświetlona, latarnie uruchamiane są jednak wyłącznie w wieczory 1 listopada. W centralnym punkcie alei mieści się murowana kaplica z 1885 roku, nad którą wisi niewielka dzwonnica uruchamiana przy przemarszach konduktów żałobnych.

Co ciekawe na przeciwległym krańcu cmentarza mieści się drugi, młodszy obiekt, w którym niegdyś żegnano innowierców, samobójców itp. Niewielka budowla jest już nieużywana, stanowi magazyn obsługi cmentarza. Na terenie nekropolii znajduje się wydzielone miejsce pochówku 314 żołnierzy polskich poległych w 1939 roku, a także plac z pomnikiem, gdzie w 1945 roku pochowano 255 żołnierzy Armii Czerwonej. Terenem cmentarza katolickiego zarządza kuria.

Cmentarz ewangelicki

W połowie XIX wieku z północnej części cmentarza katolickiego wydzielono obszar, na którym zlokalizowano miejsce pochówku wiernych parafii ewangelicko-augsburskiej. Jest to mały obszar, na teren którego prowadzi tylko jedna brama zlokalizowana na końcu brukowanej ulicy Ewangelickiej. Od cmentarza katolickiego nekropolia oddzielona jest niskim murem z cegły i siatką. Teren porastają liczne drzewa, a dookoła rozpościerają się stare, zmurszałe grobowce nierzadko ogrodzone zardzewiałym, kutym płotem.

W tym miejscu pochowano wiele osób, które zapisały się w historii Pabianic. Już przy wejściu w oczy rzuca się imponujący grobowiec pabianickich fabrykantów – rodziny Enderów, obok których mieszczą się piękne groby rodziny Krusche. Wokół znajdują się miejsca pochówku innych znamienitych osób.

Na terenie cmentarza stoi mała drewniana kapliczka z XIX wieku, która używana jest do dzisiaj w roli dzwonnicy podczas ceremonii pogrzebowych. Przed bramą natomiast zlokalizowane jest okazałe mauzoleum z 1911 roku, gdzie dzisiaj odprawia się msze żałobne.

Imponująca budowla zwieńczona kopułowym dachem początkowo miała być grobowcem rodziny Kindlerów. Mauzoleum, podobnie jak część cmentarza ewangelickiego, „zagrały” w filmie „Kariera Nikosia Dyzmy”, który realizowano ponadto m.in. na ulicach Mariańskiej i Kilińskiego. Cmentarz jest do dzisiaj użytkowany, a pieczę nad nim sprawuje lokalny pastorat.

Cmentarz komunalny

Najmłodszym, a zarazem największym cmentarzem jest nekropolia zarządzana przez miasto Pabianice. Obszar ten oddziela od cmentarza katolickiego murowany płot. Główna, niezwykle szeroka aleja, pokryta jest nawierzchnią asfaltową i częściowo oświetlona. Z uwagi na niewielką ilość drzew część terenu zdobią krzewy. Ceremonie pogrzebowe odbywają się we współczesnej, żelbetowej kaplicy, nad którą opiekę pełni Miejski Zakład Pogrzebowy.

Cmentarz żydowski

Warto wspomnieć, że w Pabianicach znajduje się także czwarty, odrębny cmentarz zlokalizowany w południowo – zachodniej stronie miasta, nieopodal szpitala. Jest to obszar, na którym leży cmentarz żydowski powstały w XIX wieku. Kirkut obejmował spory rejon pomiędzy ulicami Jana Pawła II, Śniadeckiego, Wileńską i Cmentarną.

W drugiej połowie lat 60. pomniejszono część cmentarza o teren, na którym stanęła późniejsza kotłownia miejska, która funkcjonuje do dzisiaj. Zdecydowana większość nagrobków to proste, półkoliste płyty wbite w grunt. Na terenie znajdziemy jednak kilka ciekawych pomników oznaczonych napisami i symbolami w języku hebrajskim. Ostatnie nagrobki pochodzą z okresu II wojny światowej.

Cmentarzem zarządza gmina żydowska. Teren jest zamknięty – dostępu do kirkutu bronią dwie furtki oraz betonowy płot.

Zapomniane

Pierwszy, nieistniejący już cmentarz katolicki założono na początku XIX wieku przy zbiegu dzisiejszych ulic Warszawskiej i Kaplicznej. Później na terenach tych ustawiono kościół pod wezwaniem świętego Floriana. Po Bitwie pod Łodzią w 1914 roku w dzisiejszym parku Wolności utworzono cmentarz, gdzie pochowano poległych. Nekropolię okalał wał ziemny. W 1972 roku ostatecznie przeniesiono mogiły na cmentarz w Gadce Nowej, a o historii przypomina pomnik, który ustawiono później na skraju miejsca, gdzie znajdowało się cmentarzysko.

Pod Pabianicami w lasach kryje się wiele zapomnianych cmentarzy ewangelickich i wojennych. Znajdziemy je w lesie pod Pawłówkiem i Różą, a także w Lesie Pobłociszewskim (Pobłociszewskich) na pograniczu Pabianic i Piątkowiska czy w Wysieradzu. Przepiękny, zapomniany, okolony lasem i wałem ziemnym cmentarz pierwszowojenny odnajdziemy również pod Wymysłowem Francuskim.

Michał Kłosowski

CZYTAJ TAKŻE: WYMYSŁÓW, JAKIEGO NIE ZNACIE