U zbiegu ulic Wyspiańskiego i Zamkowej stanie głaz z tablicą informującą o gehennie pabianickich Żydów. Tuż obok (są tu teraz bloki) znajdował się stadion „Krusche & Ender”, gdzie 16 maja 1942 roku przepędzono z terenu getta ul. Warszawską ok. 8 tys. pabianiczan.
W tym roku przypada 80. rocznica likwidacji getta w Pabianicach. Obchody będą połączeniem różnych inicjatyw, które organizują Urząd Miejski w Pabianicach, Muzeum Miasta Pabianic, Towarzystwo Miłośników Dziejów Pabianic, Stowarzyszenie Forum Odpowiedzialnych Pabianiczan oraz Klub Podróż przez Pabianice. Główne uroczystości odbędą się w niedzielę, 15 maja. Rozpoczną się o godz. 12.00 przy ul. Bóźnicznej, w miejscu dawnej synagogi.
Tablica pamiątkowa zostanie wymieniona (aktualna ma błąd historyczny, synagoga została zrównana z ziemia w okresie PRL). Nowa tablica o treści „W tym miejscu od 1847 roku stała synagoga służąca żydowskiej społeczności Pabianic. Zdewastowany przez nazistów podczas drugiej wojny światowej budynek rozebrano w 1960 roku. Pamięci pabianickich Żydów w 80. rocznicę likwidacji getta Maj 2022/Ijar 5782“. Wymiary tablicy 100×65 cm. Powstanie też mural przedstawiający dawną synagogę. Autor malowidła – Adam Wirski “Kruk”.
W rejonie ul. Wyspiańskiego i Zamkowej stanie głaz narzutowy z tablicą o treści: „W tym miejscu, w dniach 16-18 maja 1942 roku, na stadionie Towarzystwa Sportowego „Kruschender” naziści zgromadzili Żydów z likwidowanego getta. Po przeprowadzonej selekcji 3200 osób wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Kulmhof (Chełmno nad Nerem), 3600 osób deportowano do łódzkiego getta. Zaledwie 150 Żydów powróciło po wojnie do Pabianic. Pamięci pabianickich Żydów w 80. rocznicę likwidacji getta Maj 2022/Ijar 5782″. Wymiary tablicy: 70×55 cm.
Nowe miejsce pamięci zostanie odsłonięte o godz. 13.00. Tablice będą miały informacje w języku polskim, jidysz i angielskim. Uroczystości połączy o godz. 12.30 Marsz Żywych organizowany przez Towarzystwo Miłośników Dziejów Pabianic. Z uwagi na remont głównej arterii miasta marsz przejdzie inną trasą.
Inne planowane wydarzenia
• Klub Podróż przez Pabianice szykuje wystawę fotografii terenów getta. • W kinie Tomi odbędzie się projekcja filmu Sarid z wykładem historycznym 15 maja dla wszystkich, 16 maja dla szkół średnich. W chodnik na ul. Warszawskiej wmurowane będą tablice wyznaczające granice getta. Obie inicjatywy należą Towarzystwa Miłośników Dziejów Pabianic. • Stowarzyszenie Forum Odpowiedzialnych Pabianiczan zaplanowało wystawy, prelekcje, spotkania z ekspertami, koncert plenerowy i Festiwal Kultury Żydowskiej, • 14 maja Muzeum Miasta Pabianic organizuje „Noc muzeów” o tematyce żydowskiej.
To ramowy program obchodów, szczegóły poszczególnych wydarzeń zostaną przedstawione później.
Rocznicowe obchody są realizacją obietnicy złożonej w ubiegłym roku w miejscu byłej synagogi. Prezydent Grzegorz Mackiewicz zadeklarował wówczas, że w przyszłym roku tablica będzie inna i miejsce, gdzie stała, zmieni się.
Tak wyglądała likwidacja
Zgromadzeni na stadionie przez kolejne dni bez jedzenia stali w deszczu lub siedzieli na rozmokłej ziemi. Słabnących dobijano, matkom wydzierano maleńkie dzieci, uderzano ich głowami o ziemię i wrzucano do wykopanych dołów. Część osób z symbolem A przewieziono do getta łódzkiego (pierwsze tramwaje dojechały tam już 17 maja), drugą część wysłano w kierunku Kutna-Płocka. Ludzi oznaczonych literą B (dzieci do lat 10, starcy i chorzy – łącznie ok. 4 tys. osób) pociągami towarowymi przygotowanymi na bocznicy przy młynie „Spójnia” wysłano do obozu w Chełmnie nad Nerem, gdzie mordowano ich spalinami w specjalnie przystosowanych do tego samochodach. 18 maja zlikwidowano również szpital na terenie getta. Pozostających tam chorych wyrzucano po prostu z okien piętra.
Przypomnijmy – okupant utworzył w Pabianicach getto – jedno z pierwszych w Polsce. Znajdowało się wokół ulic: Sobieskiego, Batorego, Bóźniczej, Kaplicznej, Konopnej, Garncarskiej i Kościelnej. Więcej informacji na o życiu w pabianickim getcie na sztetl.org.pl. Obszerny materiał na ten temat znajdziecie także na um.pabianice.pl.
