Prawo bliżej Ciebie: Testament, czyli co każdy wiedzieć powinien

Każdy słyszał, czy to od rodziny, z telewizji lub z Internetu, że jednym ze sposobów załatwienia spraw majątkowych na wypadek śmierci jest sporządzenie testamentu. Często jednak wątpliwości i pytania budzi kwestia, w jakich okolicznościach spadkodawca, inaczej nazywany testatorem, może złożyć testament i jakie wynikają z tego skutki dla jego spadkobierców, a zwłaszcza dla najbliższej rodziny.

Czym w ogóle jest testament i jakie są jego formy? Jest to sposób rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Złożyć go może jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, czyli osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela (np. pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego) – można to uczynić jedynie osobiście.

Kodeks cywilny przewiduje następujące formy testamentów:

a) holograficzny – napisany w całości własnoręcznie przez spadkodawcę, podpisany
i opatrzony datą. Nie może być więc sporządzony pismem cudzym lub na komputerze albo maszynie do pisania. Podpis także musi być własnoręczny, nie może być to pieczątka albo podpis nałożony cyfrowo.

b) notarialny – sporządzony w formie aktu notarialnego przed notariuszem.

Są to dwie najpopularniejsze formy testamentów i zarazem, w mojej ocenie, najbezpieczniejsze dla spadkodawcy pod kątem zapewnienia ważności dokonanych rozrządzeń majątkowych. Kodeks wyróżnia również testamenty: ustny, podróżny oraz wojskowy – przy czym są to formy zdecydowanie rzadziej występujące w obrocie prawnym.

Czy testament można odwołać? Tak, możliwe jest odwołanie w każdej chwili zarówno całego testamentu, jak i jego poszczególnych postanowień. Może to nastąpić w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament albo zniszczy dotychczasowy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność. Odwołanie może nastąpić także poprzez dokonanie takich zmian w tekście testamentu, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Jeżeli natomiast spadkodawca sporządzi nowy testament, ale nie odwoła poprzedniego, to odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego.

Jakie elementy może zawierać testament? Przede wszystkim może zawierać zapis spadkodawcy o powołaniu jednej lub kilku osób do całości lub części spadku (nie musi być to więc powołanie do całego majątku). Sporządzający testament powinien również określić, jakie udziały spadkowe mają przypadać poszczególnym spadkobiercom – jeżeli tego nie zrobi, przyjmuje się, że dziedziczą oni w częściach równych. Warto wspomnieć, że co do zasady za nieistniejące uważa się zastrzeżenie warunku lub terminu przy powołaniu spadkobiercy – przykładowo więc wykluczony jest zapis, w którym daleki wujek powołuje do całego swojego spadku młodszego siostrzeńca pod warunkiem, że ten zawrze związek małżeński albo ukończy określone szkoły.

Spadkodawca może także zawrzeć w testamencie zapis windykacyjny, czyli postanowić, że wskazana osoba z chwilą jego śmierci nabędzie określony przedmiot zapisu (np. konkretną nieruchomość). Przedmiotem rozrządzenia testamentowego może być także zapis zwykły, na mocy którego testator może zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz innej osoby – czyli na przykład przez zobowiązanie dziedziczącego syna do zapłaty na rzecz wnuka określonej kwoty pieniężnej).

W testamencie można także powołać wykonawcę testamentu. Osoba ta może być powołana zarówno do sprawowania zarządu cały spadkiem, jego określoną częścią lub określonym składnikiem (np. tylko nieruchomością). Celem działania wykonawcy jest wydanie spadkobiercom majątku spadkowego zgodnie z wolą spadkodawcy i z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.

Jakie są skutki powołania spadkobierców w drodze testamentu? Przede wszystkim do dziedziczenia dochodzą osoby wskazane w testamencie, a nie uprawnione z ustawy. Zstępni (czyli dzieci, wnuki itd.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie (czyli niewskazani w nim jako spadkobiercy) mogą jednak skutecznie ubiegać się o zachowek. W tym zakresie roszczenie przysługiwać będzie im właśnie wobec spadkobierców testamentowych. Pozbawienie prawa do zachowku może nastąpić jedynie w drodze zawartego w testamencie wydziedziczenia – jednak powody do dokonania tak doniosłego w skutki zapisu muszą być bardzo poważne i przede wszystkim prawdziwe.

Adwokat Dawid Zakrzewski*

SŁOWNIK WAŻNYCH POJĘĆ

ZACHOWEK – jest to odpowiednia kwota pieniężna należna zstępnym (czyli dzieciom, wnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, bez względu na to, jakiej treści rozrządzenia zmarły zawarł w testamencie lub jakiej wartości darowizn dokonał jeszcze za życia na rzecz innych spadkobierców. Co do zasady jest to połowa wartości udziału spadkowego, który przypadłby tym osobom w wypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo zstępny jest małoletni, to wówczas stosunek ten wynosi dwie trzecie wartości takiego udziału.

WYDZIEDZICZENIE – jest to pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku, następuje
w drodze zapisu zawartego przez spadkodawcę w testamencie. Dotyczy wypadków, w których wydziedziczony wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych lub dopuszcza się względem spadkodawcy albo jednej z osób mu najbliższych umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Podstawy wydziedziczenia, tj. przede wszystkim to, czy są one prawdziwe i poważne, mogą być kwestionowane przez wydziedziczonego w toku postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku.

________________________________________________________________________

*Adwokat Dawid Zakrzewski, pabianiczanin, absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Ukończył aplikację adwokacką przy Izbie Adwokackiej w Łodzi. Kilkuletnie doświadczenie w występowaniu przed sądami, organami państwowymi i samorządowymi obecnie wykorzystuje w ramach własnych kancelarii adwokackich mieszczących w Pabianicach i w Łodzi. W swojej praktyce świadczy pomoc prawną z zakresu prawa karnego, cywilnego i rodzinnego.