Uczestnicy spraw sądowych często spotykają się z propozycją skorzystania z mediacji lub postępowania mediacyjnego. Na czym to polega?
Zazwyczaj na taką możliwość wskazuje sąd podczas posiedzenia, gdy dostrzega, że pomiędzy stronami istnieje jakaś płaszczyzna porozumienia i że są widoki na rozwiązanie sporu w sposób ugodowy. Postępowanie mediacyjne, inaczej nazywane po prostu mediacją, możliwe jest zarówno w sprawie cywilnej, rodzinnej, jak i w postępowaniu karnym (o szczegółach mediacji w tym postępowaniu poświęcony będzie jednak odrębny odcinek cyklu „Prawo bliżej Ciebie”). Mediowanie może nastąpić również w sprawie gospodarczej, nawet gdy stronami są przedsiębiorcy lub spółki.
Jaki jest cel mediacji? Ma ona z założenia doprowadzić do zakończenia sprawy w sposób ugodowy, ale przede wszystkim skierowana jest na złagodzenie emocji i napięć istniejących pomiędzy skonfliktowanymi stronami. W ten sposób dąży się też do wyjaśnienia w spokojnej i komfortowej atmosferze nieporozumień lub wcześniejszych pretensji pomiędzy zwaśnionymi uczestnikami.
W jaki sposób sprawa trafia do mediacji i czy postępowanie mediacyjne jest obowiązkowe? Mediacja ma charakter dobrowolny, prowadzi się ją na podstawie umowy o mediację (czyli gdy strony wcześniej umówią się, że swój spór rozwiążą poza sądem, z pomocą bezstronnego mediatora) i skierowanego do mediatora wniosku o przeprowadzenie takiego postępowania albo na mocy postanowienia sądu kierującego strony do mediacji. Sąd może wydać takie postanowienie na każdym etapie postępowania – przy czym strona może nie wyrazić zgody na mediację. Oznacza to, że postępowanie mediacyjne zostanie wszczęte tylko wtedy, gdy obie strony sporu wyrażą na nią zgodę. Nie ma zatem obowiązku uczestnictwa w postępowaniu mediacyjnym.
Kim jest mediator? Mediatorem jest osoba godna zaufania (może to być na przykład adwokat lub radca prawny), bezstronna dla stron, wpisana do wykazu prowadzonego przez sąd okręgowy. Jeżeli strony same nie dokonały wyboru mediatora, wskaże go sąd, uwzględniając odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju. Co jednak istotne, w drodze mediacji to nie mediator rozstrzygnie sprawę uczestników, nie wyda on żadnego wyroku lub decyzji – to same strony, przy jego pomocy, mają rozwiązać swój konflikt i zakończyć trwający spór.
Gdzie odbywa się mediacja i jak długo trwa? Mediator w porozumieniu z uczestnikami ustala termin i miejsce posiedzenia mediacyjnego. Jeżeli mediatorem jest adwokat lub radca prawny, mediacja zazwyczaj odbywa się w siedzibie jego kancelarii. W posiedzeniu mogą brać też udział pełnomocnicy stron, chyba że postanowią one, że spróbują rozwiązać swój konflikt same, tylko w obecności mediatora. Uczestnicy mogą także zgodzić się na przeprowadzenie mediacji bez konieczności odbycia posiedzenia – wtedy mediowanie może nastąpić w formie pisemnej lub elektronicznej. Sąd, kierując strony do mediacji, wyznacza czas jej trwania na okres do trzech miesięcy.
W jaki sposób dochodzi do zakończenia mediacji? Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, w którym mediator wskazuje w szczególności wynik postępowania. Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, tekst przyjętego porozumienia zamieszcza się w protokole albo załącza się do niego. Ugoda powinna być podpisana przez strony, co jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie. Zatwierdzenie ugody polega na nadaniu klauzuli wykonalności, jeżeli podlega ona wykonaniu w drodze egzekucji (czyli nadaje się do skierowania do komornika sądowego) – w przeciwnym wypadku sąd zatwierdza ugodę przez wydanie odpowiedniego postanowienia.
Sąd odmówi jednak nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zwartej przed mediatorem, jeżeli będzie ona sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego albo będzie zmierzać do obejścia prawa. Przyczyną odmowy może być także jej niezrozumiałe brzmienie lub sprzeczność w tekście.
Co w sytuacji, gdy mediacja nie zakończy się zawarciem ugody lub choćby wstępnym porozumieniem? Jeżeli to sąd skierował strony do mediacji, sprawa wraca po prostu do swojego poprzedniego biegu – czyli ponownie na ten sam etap postępowania sądowego, w którym znajdowała się przed rozpoczęciem mediowania. Postępowanie mediacyjne jest jednak objęte tajemnicą i nie jest jawne. Tak więc mediator i inne osoby uczestniczące w mediacji (np. strony i ich pełnomocnicy) mają prawny obowiązek zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedziały się w związku z prowadzeniem takiego postępowania. Ponadto żadnych skutków nie wywoła późniejsze powoływanie się przed sądem przez jedną ze stron, zwłaszcza tę niezadowoloną z negatywnego wyniku mediacji, na propozycje ugodowe lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym.
Jak rozliczane są koszty mediacji? Mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji, chyba że wyraził zgodę na przeprowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Wynagrodzenie i zwrot wydatków obciążają strony, a uiszczenie tych należności następuje bezpośrednio do rąk mediatora, bez pośrednictwa sądu.
Adwokat Dawid Zakrzewski*
________________________________________________________________________
*Adwokat Dawid Zakrzewski, pabianiczanin, absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Ukończył aplikację adwokacką przy Izbie Adwokackiej w Łodzi. Kilkuletnie doświadczenie w występowaniu przed sądami, organami państwowymi i samorządowymi obecnie wykorzystuje w ramach własnych kancelarii adwokackich mieszczących w Pabianicach i w Łodzi. W swojej praktyce świadczy pomoc prawną z zakresu prawa karnego, cywilnego i rodzinnego.
