Odznaczył ich prezydent RP. Sprawdź, jak walczyli z komuną

Uroczystość wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności 51 działaczom opozycji demokratycznej odbyła się dziś w historycznej siedzibie „Solidarności” przy ul. Piotrkowskiej 258/260. W gronie uhonorowanych znaleźli się pabianiczanie: Wiktor Kubisiak i Sławomir Łuczyński. Pośmiertnie odznaczony został Jerzy Łuczak. KWiS odebrała żona.

W imieniu prezydenta RP Andrzeja Dudy odznaczenia wręczył  wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej Krzysztof Szwagrzyk, a pabianiczanie otrzymali kwiaty i pisma gratulacyjne od Krzysztofa Górnego, przewodniczącego lokalnych struktur NSZZ „Solidarność”.

Krzyż Wolności i Solidarności został ustanowiony przez parlament Rzeczypospolitej Polskiej 5 sierpnia 2010 r., równocześnie z aktem restytucji Krzyża Niepodległości, do którego chlubnych tradycji nawiązuje. Po raz pierwszy przyznano go w czerwcu 2011 przy okazji obchodów 35. rocznicy protestów społecznych w Radomiu. Krzyż nadawany jest przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, działaczom opozycji wobec dyktatury komunistycznej, za działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowanie praw człowieka w PRL.

Dyrektor łódzkiego oddziału IPN Dariusz Rogut podkreślił, że każdy w różny sposób przeciwstawiał się systemowi narzuconemu nam przez państwo sowieckie. Przeczytaj, jak konkretnie robili to odznaczeni dziś  pabianiczanie. Informacje zebrał i opracował Henryk Marczak.

Sławomir Łuczyński

Działacz opozycji antykomunistycznej od 1982 r. W latach 1982-1983 rozrzucał ulotki „Solidarności” w tramwajach komunikacji miejskiej na trasie Pabianice-Łódź i w pociągach na linii Sieradz-Łowicz. W II 1982 r. publikował swoje rysunki i linoryty w piśmie podziemnym „Bibuła”, drukowanym w Pabianicach przez grupę młodych osób skupionych wokół Zbigniewa Libery.

W IV 1982 rozpoczął współpracę z działaczem pabianickiej „Solidarności” Henrykiem Marczakiem, z którym założyli konspiracyjną grupę zajmującą się przede wszystkim wydawaniem podziemnych publikacji; utworzyli, kierowane przez Marczaka, wydawnictwo „Pro Patria”, w ramach którego wydali 9 numerów pisma „c. d. n.” (1 V-3 VIII 1982), po jednym numerze pism: „Metody” (9 VIII 1982), „Robotnik” (31 VIII 1982) i „Trybuna (IX-X 1982), 5 plakatów: „Wronie nie” (nietypowe wykorzystanie matrycy białkowej, IV 1982), „1 Maja” (linoryt, 1 V 1982), „Rodacy, nie oddamy […] prawa do obchodów Święta […] 3 Maja” (linoryt, 3 V1982), „Uwolnić Lecha!” (sitodruk 1982), „Solidarność z Tobą” (sitodruk, VI 1983); wykonywał wg własnych projektów linoryty do grafik na okładki ww. pism (wszystkie zdobione były całostronicowymi ilustracjami), wykonywał linoryty i sita do plakatów; W r. 1983 autor wydanej w I poł. 1983 r. przez „Pro Patria” broszury: „Będę szczery” z 32 rysunkami satyrycznymi wymierzonymi w autorów stanu wojennego, a także projektu i linorytu do wykonania okładki broszury z wierszami „Lakmus”. Osobiście uczestniczył w drukowaniu wszystkich wymienionych pism, plakatów i broszur, a także ulotek, udostępniał swoje mieszkanie na drukowanie.

W VIII 1982. w ramach grupy „Pro Patria” sporządzał stemple gumowe z WRON-ą- „Glapą” na wzór hitlerowskiej, z głową Wojciecha Jaruzelskiego wykonane z okazji l-szej rocznicy powstania „Solidarności”. Członkowie grupy stemplowali nimi obiegowe banknoty 10- i 20-złotowe i znaczki pocztowe, a także rozprowadzali stemple w kolportażu podziemnym. W 1982 r. wykonał projekt plastikowego znaczka – przypinki z fotograficzną ilustracją i z napisem, „Kto wszedł między wrony, ten kracze tak jak one”, w XI 1982 makietę gazetki fotograficznej „Coś się kroi” (nr 1 X, nr 2), wg własnego układu graficznego i z własnymi rysunkami; makiety zostały zreprodukowane aparatem fotograficznym i wydawnictwo wykonywało z kliszy odbitki na papierze fotograficznym. W V11983 wykonał projekty i makiety do wykonania metodą fotograficzną przez „Pro Patria” dla Niezależnego Studia Nagrań „Łódź” okładek do 4 kaset magnetofonowych: nr 1 „Songs from the Gołdapia [błędnie]”, nr 2 „Solidarność w Watykanie”, nr 3 „Strzebielinek” i nr 4 „Jan Pietrzak”; Wykonał także dla prowadzonego przez te same osoby Niezależnego Studia Fotograficznego „Łódź”, wg własnych projektów, linoryt na okładkę teczki z fotografiami „Grudzień 1981 na ulicach Łodzi’.

W r. 1982 wspólnie z Henrykiem Marczakiem przeprowadzali akcję niszczenia plakatów i obwieszczeń WRON za pomocą strzykawek lekarskich wypełnionych farbą. 25 IX 1982 umieścili na krzyżu z kwiatów przy kościele pw. Św. Mateusza w Pabianicach wykonany przez niego portret Lecha Wałęsy, zaś 31 X 1982 obaj umieścili na wysokim betonowym krzyżu znajdującym się na cmentarzu rzym-kat. w Pabianicach wykonane przez Łuczyńskiego flagę „Solidarności” i tabliczkę z napisem: „Przechodniu zapal świecę za poległych i Solidarność, o którą walczyli”, upamiętniającą ofiary stanu wojennego.

Na przełomie V/VI 1983 przekazał uwięzionemu w Zakładzie Karnym w Hrubieszowie za działalność antykomunistyczną Zbigniewowi Liberze (za pośrednictwem jego matki Jadwigi i księdza-spowiednika) małoobrazkowy aparat fotograficzny „Alfa” wraz z kliszami, na których Libera i inni jego koledzy wykonali zdjęcia w więzieniu. Wraz z aparatem przekazał Liberze, przygotowany przez siebie „minizestaw drukarski” (umieszczone w opakowaniach kosmetyków „minidrukarka” składająca się z małego wałeczka, flanelki, kawałków matrycy białkowej oraz kompletu czcionek drukarskich – po jednej z każdej litery oraz małe rylce do linorytu); przemycone na wolność klisze z fotografiami więźniów politycznych osadzonych w ZK Hrubieszów, po wywołaniu przez Henryka Marczaka zostały przekazane kanałami konspiracyjnymi dwóm podziemnym wydawnictwom łódzkim, które je opublikowały.

W 1983 r. wykonywał w żywicy utwardzalnej kopie płaskorzeźb z wizerunkiem marszałka Piłsudskiego (także gipsową kopię figurki z popiersiem marszałka), orła polskiego oraz gipsowe uchwyty do papieru toaletowego z karykaturą Jerzego Urbana, które były rozprowadzane przez grupę „Pro Patria” (potem rozpoczął stałą współpracę z tygodnikiem „Nie” Jerzego Urbana – przyp. red.).

W roku 1984 za pośrednictwem Jana Keplera i z jego inicjatywy nawiązał współpracę z podziemnym warszawsko-łódzkim pismem „Kurs”, wydawanym przez Stanisława Michalkiewicza i Mariana Miszalskiego; w trakcie tej współpracy, która trwała do 1987 r., opublikował w „Kursie” 10 swoich rysunków satyrycznych: „No, kiedyś to będzie twoje” (nr 7 1984 s. 50), „Pomnik Matki Polki” (nr 9 1984 s. 61), „Bez tych kul nie dałbym rady…” (nr 11 1985 s. 26 ), „I będziemy żyli krótko, ale za to szczęśliwie” (nr 11 1985 s. 56), „Utniemy rękę anarchii…” (nr 12 1985 s. 22), „Generał – kukiełka ręczna” (nr 13 1985 s. 3), „Polska przed urbanizacją… i po” (nr 13 1985 s. 29), „Jak zawsze grabimy” (nr 13 1985 s. 44), „A ja nie pozwoliłem sobie założyć kagańca” (nr 13 1985 s. 56), „Z partią na dno” (nr 14 1985 s. 16). Rysunek „A ja nie dałem sobie założyć kagańca” opublikowany został także w nr z 28 X 1987 łódzkiego podziemnego pisma „Solidarność Walcząca”.

Po zamordowaniu ks. Jerzego Popiełuszki, wraz z Wiesławem Urbaniakiem, działaczem „Solidarności” z Pabianic wykonał u niego na klatce schodowej farbą nitro portret ks. Jerzego Popiełuszki dla kościoła NMPR w Pabianicach. W II pół. XII 1984 r. wykonał projekt nowej plakiety z podobizną J. Piłsudskiego, zawieszonej 17 IV 1985 r. na zewnętrznej ścianie kościoła pw. św. Mateusza w Pabianicach (dotychczasową „nieznani sprawcy” skradli ze ściany świątyni 22 XII 1984 r.). Wykonał projekt i model płyty dla kościoła oo. Jezuitów w Łodzi poświęconej Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, której odsłonięcie miało miejsce 10 X11985 r.

Wiktor Kubisiak

Od 1980 członek NSZZ „Solidarność”; członek Komisji Zakładowej w Pabianickich Zakładach Przemysłu Farmaceutycznego „Polfa”. 14 XII 1981 uczestnik akcji protestacyjnej w PZF Polfa przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego, podczas której kolportował wśród załogi niezależne ulotki i gazetki. W latach 1982-1987 współorganizował wspólnie z Jerzym Herbrychem podziemną strukturę w Pabianicach, w ramach której, wraz z J. Herbrychem drukował podziemne pismo „Wolna Solidarność”; uczestniczył w akcjach ulotkowych i plakatowych, zbierał składki na działalność związkową i pomoc represjonowanym w regionie łódzkim.

W latach 1983-1989 aktywnie uczestniczył w spotkaniach Duszpasterstwa Ludzi Pracy przy parafii o.o. Jezuitów w Łodzi, kolportował „Zeszytów Myśli Chrześcijańskiej” (1983-1988). W okresie 1984-1987 współpracował z Podziemnej Komisji „Solidarność” w ZPF Polfa w Pabianicach; w latach 1987-1989 drukował, wraz z Jerzym Herbrychem) pismo „Remedium-Wolna Solidarność”, w latach 1987-1989 kolportował na terenie Pabianic czasopisma „Mazowsze”, „Solidarność”, „Solidarność Walcząca”.

Jerzy Łuczak

27-28 VIII 1980 uczestnik strajku okupacyjnego w Pabianickiej Fabryce Żarówek „Polam”. Od 8 X 1980 członek NSZZ „Solidarność” w Pabianickiej Fabryce Żarówek „Polam” – przewodniczący komitetu Założycielskiego, 16-19 I 1981 przewodniczący Komisji Wydziałowej na Wydziale TBM, od 19 I 1981 przewodniczący Komisji Zakładowej.

20 II–14 IX 1981 członek Prezydium Międzyzakładowego Zespołu Koordynacyjnego NSZZ „Solidarność” m. Pabianic, od 28 II 1981 członek Tymczasowego Zarządu Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” ZŁ. Delegat na Regionalne WZD. Współorganizator Marszu Głodowego Kobiet w Pabianicach (30 VII 1981). Od 15 IX 1981 członek Prezydium Komisji Lokalnej m. Pabianic.

14 XII 1981 organizator i przywódca strajku w Pabianickiej Fabryce Żarówek „Polam” w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego. W pierwszych dniach 1982 sam przeprowadzał akcje plakatowe i ulotkowe (min. przed SDH) i malował hasła antykomunistyczne na murach. 13 II 1982 uczestniczył z Marianem Głowackim i Karolem Kuczyńskim w akcji malowania w Pabianicach na murach budynków miejskich i wiacie MPK haseł antykomunistycznych. Podczas interwencji patrolu MO udało mu się zbiec.

Od 1982 przywódca jednego z dwóch niezależnych od siebie struktur „Solidarności” podziemnej w Pabianicach (pseudonim „Mały”), w ramach której koordynował akcje ulotkowe, plakatowe i malowanie haseł na murach, min. kierowana przez niego grupa działaczy 22 VII 1982 przeprowadziła w Parku Wolności w Pabianicach akcję rozsypania ulotek z zamontowanych wcześnie pudełek.

Koordynował zbieranie wśród członków „Solidarności” z pabianickich zakładów składek na sfinansowanie druku i zakup publikacji podziemnych, a także na pomoc internowanym – w tym przypadku pieniądze przekazywał Januszowi Tomaszewskiemu, a po jego aresztowaniu Janowi Keplerowi i Lesieniowi.

Współorganizator ok. 300 osobowej demonstracji 23 X 1982 w centrum Pabianic pod hasłami przywrócenia legalizacji „Solidarności” i uwolnienia Lecha Wałęsy. 10 XI 1982 uczestniczył w strajku w Pabianickiej Fabryce Żarówek „Polam” zorganizowanym, w proteście przeciwko delegalizacji NZSS „Solidarność”. Za udział w strajku ukarany naganą w pracy i potraceniem premii.

Organizator kolportażu i kolporter wydawnictw podziemnych – książek, gazetek (min. Tygodnik Mazowsze, Solidarność Walcząca (łódzka), Głos Solidarności, Biuletyn Łódzki, Akcja Konspiracyjna, Opoka, Przedwiośnie, Prześwit, Wezwanie, Arka, znaczków podziemnej poczty, kaset audio, kalendarzy, nibybanknotów, kartek świątecznych, cegiełek. Publikacje odbierał przede wszystkim od Stanisława Jaksy z Łodzi (hurtowo), a także od pośredników: Ewy Piekarek, Mariana Gajewskiego i Janusza Tomaszewskiego. Publikacje odbierali od niego przedstawiciele trzynastu zakładów pracy z Pabianic.

1982-1989 sam drukował, a także zlecał i nadzorował druk ulotek i plakatów antykomunistycznych braciom Łobodom i Stanisławowi Banasiowi. Efektem ścisłej współpracy z grupą Henryka Marczaka „Pro Patria” był druk w XI 1982, na drukarence dziecięcej, trzech ulotek antykomunistycznych. 1984-1985 zorganizował i koordynował drukowanie w mieszkaniu Jerzego Beśki techniką matryc białkowych, biuletynu RKW „Głos Łodzi”.

1982 współwykonawca tablicy, wg projektu Norberta Hansa, upamiętniającej ofiary poległe w walce o wolność i prawa człowieka w latach 1956 – 1982, która miała być odsłonięta i poświęcona w dniu 11 XI 1982 na murze kościoła św. Mateusza w Pabianicach. Wobec kontrakcji SB, przechował tablicę do 1990, kiedy to nastąpiło jej wmurowanie na zaplanowanym początkowo miejscu, odsłonięcie i poświęcenie. W 1985 uczestnik wykonania nowej (w miejsce starej skradzionej przez „nieznanych sprawców”), plakiety z podobizną J. Piłsudskiego, którą latem 1985 zawieszono na ścianie tego samego kościoła.

Wielokrotnie wzywany przez SB na przesłuchania, min.: 20 IX 1982, 21 I, 29 IV, 10 VI 1983 i 20 IX 1983; podczas tego ostatniego przesłuchania w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych złożył oświadczenie o ujawnieniu działalności podziemnej, na warunkach amnestii; mimo ujawnienia, dalej prowadził działalność podziemną, dlatego dalej wzywano go na przesłuchania, min.: 20 II i 26 IV 1985.

W odpowiedzi na apel TKK z 23 I 1984 uczestniczył w akcji niezależnego liczenia głosów podczas wyborów do rad narodowych w PRL 17 VI 1984; wyniki przekazał do RKW. Wykonał dwa metalowe stemple obrotowe do wykonywania napisów: „Tylko durny idzie do urny” i „Nie wierz komunie”.

Na przełomie 1984/1985 uruchomił, wykonany przez Marka Chwalewskiego, nadajnik podziemnego Radia „Solidarność” w Pabianicach o zasięgu do ok. 1,5 km. 1985-1987 wyedytował ok. dwunastu audycji z własnego bloku, z własnego samochodu w kilku punktach miasta. Audycje trwały ok. 15 min. Kasety z tekstem do emisji audycji radiowych otrzymywał od Janusza Tomaszewskiego.

W odwecie „nieznani sprawcy” wrzucili (1984) przez okno do jego mieszkania zawiniętą na łożysku kartkę papieru z „pogróżką – nekrologiem”. 21 VI 1984 (Boże Ciało) na ulicach oraz kościołach Pabianic pojawiły się plakaty szkalujące Jerzego Łuczaka. W nocy 23 XII 1984 także „nieznani sprawcy” rozlepili plakaty mówiące, że jest agentem SB. II 1987 r. zwolniony z PFŻ „Polam”, podjął pracę jako ślusarz w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Technicznej Obsługi Rolnictwa w Zdżarach, gdzie od razu zorganizował podziemna strukturę „Solidarności”.

VI 1987 setnik w Służbie porządkowej zorganizowanej przez o. Stefana Miecznikowskiego podczas wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II. W 1988 po uzyskaniu zgody bp Władysława Ziółka, wspólnie z Markiem Chwalewskim, zorganizowali Duszpasterstwo Ludzi Pracy przy kościele pw. Miłosierdzia Bożego w Pabianicach.

4 IV 1987 profilaktycznie aresztowany na 4 godz. w odpowiedzi na wezwania „Solidarności” do organizowania w dniach 1 i 3 V niezależnych i pokojowych manifestacji i pochodów. Kontrolowany przez SB w ramach SOR krypt. „Drukarnia”, a także przez TW pseud. „Włodek”, TW pseud. „Krych”.

Rejestrował na taśmach magnetofonowych, które przechował, przebieg wydarzeń związanych z “Solidarnością”, w których brał udział, m.in. 1981 zarejestrował 6 posiedzeń ZR, posiedzenie KZ oraz 15 IX 1981 wyborcze posiedzenie KL w Pabianicach. Zarejestrował także przebieg uroczystości poświęcenia 13 XII 1981 sztandaru „Solidarności” w PZPB „Pamotex” w Pabianicach. 1987 zarejestrował przebieg konferencji prasowej z Jerzym Dłużniewskim – łódzkim reprezentantem w KKW.

Henryk Marczak

Wcześniej Krzyże Wolności i Solidarności otrzymali: Marek Chwalewski, Eugeniusz Cieciorowski, Zenon Kuchler, Henryk Marczak, Andrzej Miegoń.