Prawo bliżej Ciebie: Odpowiedzialność osób niepełnoletnich

Najsurowszym ze środków oddziaływania na nieletniego jest umieszczenie w zakładzie poprawczym. Odpowiedzialność za niego rozciąga się również na rodziców lub opiekunów.

Zdarza się, że media przekazują nam informacje o wybrykach, często nawet chuligańskich, osób niepełnoletnich. Dotyczy to czynów społecznie potępianych, takich jak: niszczenie mienia, kradzieże, pobicia, posiadanie narkotyków, czy obrót tymi środkami. Pojawiają się wtedy pytania ze strony osób pokrzywdzonych – czy taki niepełnoletni sprawca zostanie w ogóle w jakikolwiek sposób ukarany i czy wyrządzona szkoda zostanie naprawiona, zaś ze strony rodziców nieletniego – czy ich dziecko poniesie konsekwencje, czy może trafić do zakładu poprawczego i czy sami będą w jakiś sposób odpowiadać za to finansowo.

Co do zasady za przestępstwo odpowiada jedynie osoba, która popełniła czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Wtedy też zastosowanie znajduje Kodeks karny, a więc niepełnoletni jeszcze sprawca występku lub zbrodni ponosi odpowiedzialność karną na takich samych zasadach jak dorosły – z tym że sąd, wymierzając karę, kieruje się przede wszystkim tym, by taką osobę wychować.

Istnieje jednak kategoria szczególnie poważnych przestępstw, jak choćby zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem, porwanie dla okupu lub rozbój, gdzie odpowiedzialność karną ponosi także nieletni, który dokonał czynu już po ukończeniu 15 lat. Osoba taka ponosi wówczas odpowiedzialność karną, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju samego sprawcy oraz jego właściwości i warunki osobiste. W takim wypadku orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Czy to oznacza, że w pozostałych wypadkach osoba poniżej 17 roku życia w ogóle nie ponosi żadnej odpowiedzialności? Sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej, ale może na zasadach określonych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich ponieść odpowiedzialność w sprawie o czyn karalny lub o demoralizację.

Czyn karalny to czyn zabroniony stanowiący przestępstwo, przestępstwo skarbowe albo poważne, wymienione we wspomnianej ustawie wykroczenie. Odpowiedzialność w tym zakresie ponosi sprawca, który dopuścił się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 roku życia.

Demoralizacja to z kolei dość otwarty katalog negatywnych zachowań niepełnoletniego, jednak należy przede wszystkim wymienić tutaj:
a) naruszanie zasad współżycia społecznego,
b) systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego,
c) używanie alkoholu lub innych środków służących odurzeniu (czyli np. narkotyki lub tzw. „dopalacze”),
d) włóczęgostwo,
e) udział w grupach przestępczych.

Sprawy nieletnich rozpoznaje sąd rodzinny, który jest właściwy z uwagi na miejsce zamieszkania nieletniego (w wypadku Pabianic – Sąd Rejonowy w Pabianicach III Wydział Rodzinny i Nieletnich). Wobec sprawcy sąd może między innymi:
a) udzielić upomnienia,
b) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodzica lub organizacji społecznej,
c) zastosować nadzór kuratora,
d) orzec przepadek rzeczy uzyskanych wskutek popełnienia czynu zabronionego,
e) orzec umieszczenie w młodzieżowy ośrodku wychowawczym lub rodzinie zastępczej zawodowej,
f) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Najsurowszym ze środków oddziaływania na nieletniego uznać należy umieszczenie w zakładzie poprawczym – zastosowanie tego środka jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy sprawca dopuścił się czynu zabronionego będącego przestępstwem lub przestępstwem skarbowym i gdy przemawia za tym jego wysoki stopień demoralizacji oraz okoliczności i charakter czynu. Sąd może również warunkowo zawiesić wykonanie takiego środka na odpowiedni okres próby – od roku do 3 lat.

Odpowiedzialność za nieletniego rozciąga się również na jego rodziców, ponieważ sąd rodzinny może zobowiązać rodziców lub opiekunów do poprawy warunków wychowawczych, zdrowotnych nieletniego oraz do zacieśnienia współpracy ze szkołą, poradnią psychologiczną lub z lekarzem. Sąd może także nałożyć na rodziców obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez nieletniego. Jeżeli rodzice będą uchylać się od nałożonych na nich obowiązków, sąd może obciążyć ich karą pieniężną w wysokości od 50 do 1 500 złotych.

Adwokat Dawid Zakrzewski*

SŁOWNIK WAŻNYCH POJĘĆ

NIELETNI – pojęcie z zakresu prawa karnego, jest to osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 lat.

MŁODOCIANY – pojęcie z zakresu prawa karnego, jest to osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego (występku lub zbrodni) nie ukończyła 21 lat i w czasie orzekania przez sąd pierwszej instancji nie ukończyła 24 lat.

MAŁOLETNI – pojęcie z zakresu prawa cywilnego, jest to osoba, która nie ukończyła 18 lat.

________________________________________________________________________

*Adwokat Dawid Zakrzewski, pabianiczanin, absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Ukończył aplikację adwokacką przy Izbie Adwokackiej w Łodzi. Kilkuletnie doświadczenie w występowaniu przed sądami, organami państwowymi i samorządowymi obecnie wykorzystuje w ramach własnych kancelarii adwokackich mieszczących w Pabianicach i w Łodzi. W swojej praktyce świadczy pomoc prawną z zakresu prawa karnego, cywilnego i rodzinnego.