Prawo bliżej Ciebie: Pojednanie w sprawie karnej

Jakie mogą być skutki pozytywnego zakończenia mediacji dla pokrzywdzonego, a jakie dla oskarżonego?

Zeszłotygodniowy artykuł z cyklu „Prawo bliżej Ciebie” opisywał temat mediacji w sprawach cywilnych, rodzinnych i gospodarczych. Pojawiło się jednak pytanie, czy możliwość ugodowego zakończenia lub choćby załagodzenia sprawy istnieje także w postępowaniu karnym – gdzie z jednej strony występuje sprawca przestępstwa, a z drugiej pokrzywdzona ofiara. Z uwagi na kontekst popełnienia czynu zabronionego, przebieg samego zdarzenia przestępczego i wynikające z niego skutki, najczęściej na zdrowiu pokrzywdzonego lub w jego majątku, w takich sprawach przecież zawsze występują szczególne emocje, pretensje, poczucie krzywdy i uzasadnione żądanie szybkiego wymierzenia sprawiedliwości. Dlatego też i w tej kategorii postępowań przewidziano możliwość skorzystania z postępowania mediacyjnego, inaczej nazywanego po prostu mediacją. Dotyczy to najczęściej spraw o takie przestępstwa, jak np. zniszczenie mienia, kradzież, znęcanie, pobicie, rozbój lub ciężki uszczerbek na zdrowiu. Mediacja w sprawie karnej jest jednak skierowana przede wszystkim na interes pokrzywdzonego.

Z inicjatywą rozpoczęcia mediacji może wystąpić sam oskarżony, pokrzywdzony lub organ, przed którym toczy się postępowanie (zwłaszcza, gdy dostrzega, że w konkretnej sprawie istnieją widoki na zawarcie ugody lub porozumienia). Od razu należy jednak zaznaczyć, że w sprawie karnej udział w mediacji ma charakter dobrowolny. Oznacza to, że chęć ewentualnego pojednania i zgoda na wszczęcie postępowania mediacyjnego musi istnieć zarówno po stronie oskarżonego, jak i pokrzywdzonego. Sprawa może zostać skierowana do postępowania mediacyjnego jeszcze na etapie dochodzenia lub śledztwa (czyli w fazie prokuratorskiej) albo dopiero na etapie sądowym. Prokurator lub sąd, kierując sprawę do mediacji, odbiera od stron zgodę na ich uczestnictwo w spotkaniu z mediatorem i wyjaśnia im, na czym będzie polegać to postępowanie oraz jakie są jego cele i zasady. Co istotne, zgoda na mediację może zostać cofnięta bez żadnych konsekwencji aż do zakończenia postępowania mediacyjnego – np. jeżeli oskarżony nie wykona przyjętego na siebie zobowiązania z zawartej ugody lub gdy jego skrucha albo przeprosiny będą nieszczere i obliczone tylko na uzyskanie łagodniejszego wyroku, albo gdy jego zachowanie w żaden sposób nie ulegnie poprawie.

Mediacja, podobnie jak w sprawach cywilnych, rodzinnych i gospodarczych, prowadzona jest przez bezstronnego mediatora. Odbywa się w terminie oraz miejscu ustalonym wspólnie przez uczestników i ma charakter poufny. Postępowanie mediacyjne w sprawie karnej nie powinno trwać dłużnej niż miesiąc. Po zakończeniu mediacji mediator sporządza sprawozdanie z jej wyników, opisując, czy stronom udało się dojść do porozumienia i na jakich warunkach.

Jakie mogą być skutki pozytywnego zakończenia mediacji dla pokrzywdzonego? Przede wszystkim może uzyskać zobowiązanie oskarżonego do określonego zachowania lub do naprawienia szkody wyrządzonej na zdrowiu lub w majątku, co pozwala potem uniknąć długotrwałej batalii sądowej o odszkodowanie lub zadośćuczynienie pieniężne. Zwiększają się wówczas szanse na faktyczne wykonanie takich obowiązków, ponieważ to samemu oskarżonemu będzie zależeć na tym, by pokrzywdzony nie wycofał się z postępowania mediacyjnego i by utrzymał przed sądem swoje pozytywne nastawienie do kwestii pojednania. Ponadto pokrzywdzony może uzyskać od oskarżonego przeprosiny za wyrządzony na jego szkodę czyn – często już sam fakt szczerego powiedzenia przez sprawcę słowa „przepraszam” oraz wykazanie prawdziwej skruchy ma duże znaczenie dla uzyskania poczucia satysfakcji i potocznie rozumianej sprawiedliwości.

Jakie z kolei mogą być skutki pomyślnego zakończenia mediacji dla oskarżonego? Zawarcie ugody mediacyjnej nie wyłącza odpowiedzialności karnej takiej osoby – oznacza to, że jej sprawę i tak oceni prokurator, a potem sąd, jednak okoliczności związane z dojściem przez oskarżonego i osobę pokrzywdzoną do porozumienia i fakt ich pojednania się, uzyskanie wybaczenia, będą istotne dla rodzaju reakcji karnej na popełnione przestępstwo i dla wymiaru ewentualnej kary. Wówczas sąd, w zależności od rodzaju zarzucanego przestępstwa, może rozważać na przykład wymierzenie oskarżonemu łagodniejszej kary, warunkowe zawieszenie jej wykonania, skorzystanie z nadzwyczajnego złagodzenia kary (czyli wymierzenie kary łagodniejszego rodzaju albo poniżej ustawowego zagrożenia) albo wręcz warunkowe umorzenie postępowania karnego.

SŁOWNIK WAŻNYCH POJĘĆ

KARA – główny środek reakcji karnej na popełnione przestępstwo, wymierzana przez sąd w wyroku skazującym w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. Polski kodeks karny przewiduje obecnie następujące kary: grzywnę, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności (od miesiąca do 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotnie pozbawienie wolności.

ŚRODEK KARNY – dodatkowy środek prawnego reagowania na występek lub zbrodnię, zasadniczo występuje obok kary, w zależności od typu popełnionego przestępstwa orzekany jest przez sąd obowiązkowo lub fakultatywnie. Aktualnie do tych środków należy zwłaszcza zaliczyć: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania zawodu, zakaz przebywania w określonych miejscach, zakaz kontaktowania lub zbliżania się do określonych osób, zakaz prowadzenia pojazdów oraz świadczenie pieniężne.

________________________________________________________________________

*Adwokat Dawid Zakrzewski, pabianiczanin, absolwent prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Ukończył aplikację adwokacką przy Izbie Adwokackiej w Łodzi. Kilkuletnie doświadczenie w występowaniu przed sądami, organami państwowymi i samorządowymi obecnie wykorzystuje w ramach własnych kancelarii adwokackich mieszczących w Pabianicach i w Łodzi. W swojej praktyce świadczy pomoc prawną z zakresu prawa karnego, cywilnego i rodzinnego.